นักสื่อสารวิทยาศาสตร์ (Science Communicator) คือผู้ที่ถ่ายทอดข่าวสารทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีที่ยากแก่การเข้าใจของคนทั่วไปให้เข้าใจได้ง่ายขึ้น เพื่อเผยแพร่แก่สังคมรวมถึงคอยถ่ายทอดหลักการทางวิทยาศาสตร์ให้ประชาชนได้รู้จักคิดวิเคราะห์อย่างมีเหตุผลและตระหนักถึงความสำคัญของวิทยาศาสตร์ผ่านการสื่อสารในรูปแบบต่างๆ ทั้งนิทรรศการหรือกิจกรรมที่ได้ลงมือทำหรือผ่านการแสดงหรือการสื่อสารในช่องทางสื่อต่างๆ  และที่สำคัญ การสื่อสารด้านวิทยาศาสตร์ จะทำให้สังคมไทยเป็นเหตุเป็นผลท่ามกลาง Fake News ที่มีอยู่จำนวนมาก

ผศ.ดร.รวิน ระวิวงศ์ ผอ. NSM กล่าวถึงความสำคัญของนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ ว่า องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ (อพวช.) หรือ NSM กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม (อว.) เห็นความสำคัญของนักสื่อสารวิทยาศาสตร์และได้ดำเนินการสร้างนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ออกสู่สังคมมาแล้วหลายรุ่นและมีการรวมตัวถักทอเป็นเครือข่ายชุมชนนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ ครอบคลุมทุกวัย หลากหลายอาชีพ ทั้งเด็ก เยาวชน ประชาชนทั่วไปและผู้สูงอายุ มากกว่า 1000 คน

“คนมองว่าวิทยาศาสตร์เป็นเรื่องยาก ซับซ้อน แต่วิทยาศาสตร์เป็นเรื่องสำคัญต่อการดำเนินชีวิต ดังนั้น จึงเป็นหน้าที่ของ NSM ที่ต้องทำเรื่องยากให้เป็นเรื่องง่าย เข้าถึงประชาชน จึงต้องมีการสร้างนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ขึ้นมาเป็นเครื่องมือหรือกลไกในการทำเรื่องยากให้เป็นเรื่องง่าย และสื่อสารเรื่องของวิทยาศาสตร์ ซึ่งมีความเป็นเหตุเป็นผลให้ประชาชนได้เข้าใจอย่างถูกต้อง ปัจจุบันมีคนหลากหลายช่วงวัยมาร่วมกิจกรรมการเป็นนักสื่อสารวิทยาศาสตร์กับ NSM จำนวนไม่น้อย และไม่จำกัดเฉพาะในแวดวงวิทยาศาสตร์ แต่มีกลุ่มคนหลากหลายอาชีพ เช่น นักกฎหมาย นักสิ่งแวดล้อม อาจารย์มหาวิทยาลัยและผู้เชี่ยวชาญในสายสังคมศาสตร์เข้ามาร่วม เป็นต้น ขณะนี้ เราสามารถผลิตนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ให้กับสังคมไทยได้มากกว่า 1000 คนแล้ว และล่าสุด NSM ยังได้เป็นแกนนำจัดพิธี MOU กับ 40 หน่วยงานที่ทำหน้าที่สื่อสารวิทยาศาสตร์ให้กับสังคม โดยได้ร่วมกันประกาศเจตนารมณ์อย่างเป็นทางการเพื่อผนึกกำลังความร่วมมือในการขับเคลื่อนวงการวิทยาศาสตร์ของไทยให้เติบโตอย่างแข็งแกร่ง รวมถึงพัฒนาและยกระดับการให้บริการแหล่งเรียนรู้ให้เกิดประโยชน์สูงสุดแก่ประเทศชาติและให้เทียบเท่ามาตรฐานสากลในอนาคต โดยจะมีนักสื่อสารวิทยาศาสตร์เป็นกำลังสำคัญในการร่วมขับเคลื่อน” 

บทบาทของ NSM ที่ผ่านมาจนถึงปัจจุบันได้ผลักดันการพัฒนาด้านการสื่อสารวิทยาศาสตร์สังคม พร้อมต่อยอดแรงบันดาลใจและสร้างโอกาสให้กับคนทุกช่วงวัยในการเป็นนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ผ่านโครงการต่างๆ อาทิ โครงการ NSM Junior Science Influencers เวทีที่ค้นหา Influencers รุ่นเยาว์ระดับประถมศึกษา  โครงการ SiT Talks: Science inspired by Teen เวทีส่งเสริมการพัฒนาบุคลากรด้านการสื่อสารวิทยาศาสตร์ในระดับมัธยมศึกษาตอนปลายหรือเทียบเท่า โครงการจิตอาสาฯ  ที่เปิดโอกาสให้เยาวชนในระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนปลาย ได้มาทำงานจริงในแหล่งเรียนรู้ของ NSM เพื่อต่อยอดสู่ทักษะอาชีพในอนาคตโครงการทูตเยาวชนวิทยาศาสตร์ไทย Young Thai Science Ambassador YTSA ที่ส่งเสริมการพัฒนาบุคลากรด้านการสื่อสารวิทยาศาสตร์ในระดับอุดมศึกษา โครงการ University Students’ Science Technology and Innovation Talks (UniTi Talks) เวทีพัฒนาศักยภาพนักศึกษาระดับอุดมศึกษา ให้เป็นกระบอกเสียงที่ทรงพลังเพื่อร่วมขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาและลดผลกระทบต่อโลก โครงการอาสาสมัครวัยเก๋า ที่สร้างโอกาสให้กับผู้สูงอายุได้กลับมาสนุกกับการทำงานอีกครั้ง  โดยนำความรู้ความเชี่ยวชาญมาถ่ายทอดเรื่องราวและประสบการณ์ให้กับผู้เข้าชมในพิพิธภัณฑ์  ปัจจุบันรับสมัครผู้สูงอายุมาถึงรุ่นที่ 3 แล้ว จะเริ่มปฏิบัติงานระหว่างวันที่ 14 พ.ค. – 31 ก.ค. 2568 นี้ ที่ NSM คลองห้า ปทุมธานี จัตุรัสวิทยาศาสตร์ อพวช. เดอะ สตรีท รัชดา และจัตุรัสวิทยาศาสตร์ อพวช. เชียงใหม่

 “การขับเคลื่อนการสื่อสารวิทยาศาสตร์ให้เกิดผลอย่างยั่งยืน ต้องอาศัยพลังและความร่วมมือจากทุกภาคส่วน NSM ได้ขยายการทำงานร่วมกับโรงเรียน มหาวิทยาลัย ภาครัฐ เอกชน และสถาบันวิจัยต่าง ๆ ผ่านโครงการ Empowering Science Communication and Science Museums เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนความรู้ ประสบการณ์ และร่วมกันพัฒนาแนวทางการสื่อสารวิทยาศาสตร์ที่มีประสิทธิภาพอย่างต่อเนื่อง รวมถึงการสร้างความร่วมมือในระดับนานาชาติกับพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์และองค์กรด้านการสื่อสารวิทยาศาสตร์ในต่างประเทศอีกด้วย” ผศ.ดร.รวิน กล่าว

เมื่อถามว่าอะไรคือความท้าทายที่สำคัญที่สุดในการพัฒนาการสื่อสารวิทยาศาสตร์ในประเทศไทยในปัจจุบัน?

ผศ.ดร.รวิน ตอบว่า ความท้าทายที่สำคัญในการพัฒนาการสื่อสารวิทยาศาสตร์ในประเทศไทยมีหลายประการ การเข้าถึงและความสนใจของประชาชน โดยการทำให้วิทยาศาสตร์เป็นเรื่องที่เข้าถึงได้ง่ายและน่าสนใจสำหรับประชาชนทุกกลุ่ม อาทิ

- การเข้าถึงกลุ่มเป้าหมายที่หลากหลาย ซึ่งต้องสามารถเข้าถึงประชาชนทุกกลุ่ม ไม่ว่าจะเป็นเยาวชน ชุมชนในพื้นที่ห่างไกล หรือกลุ่มที่มีความสนใจเฉพาะด้าน

- การสร้างความเข้าใจและความสนใจในวิทยาศาสตร์ คือ การทำให้วิทยาศาสตร์เป็นเรื่องที่เข้าใจง่ายและน่าสนใจสำหรับคนทั่วไปยังคงเป็นความท้าทายที่สำคัญ

- การพัฒนาทักษะของนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ ต้องเพิ่มพูนความรู้และทักษะของบุคลากรในด้านการสื่อสารวิทยาศาสตร์อย่างต่อเนื่อง เพื่อให้สามารถถ่ายทอดเนื้อหาได้อย่างมีประสิทธิภาพ

- การใช้เทคโนโลยีและสื่อใหม่ ๆ เพื่อให้ทันกับการเปลี่ยนแปลงของเทคโนโลยีและการใช้สื่อดิจิทัล ซึ่งจะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการสื่อสารวิทยาศาสตร์ได้น่าสนใจมากขึ้น

“NSM มีเป้าหมายที่สร้างเครือข่ายนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ระดับชาติเพื่อให้สื่อสารด้านวิทยาศาสตร์มีพลังเพื่อสร้างสังคมไทยให้มีหลักคิดแบบวิทยาศาสตร์เพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงทางสังคมได้ในอนาคต” ผศ.ดร.รวิน กล่าว